Laurens Buijs
Amsterdam Gender Theory Research Team
De patriarchale samenleving (zie AGTRT-BDA9) heeft ons getraumatiseerd. De patriarchale cultuur heeft onze psyche gespleten, met trauma tot gevolg. Omdat alle mensen in de huidige tijd in meer of mindere mate patriarchaal gesocialiseerd zijn, kun je stellen dat alle mensen op dit moment wel in meer of mindere mate getraumatiseerd zijn (AGTRT-BDA4).
Lees hoe het patriarchaat onze androgyne kern heeft gespleten, en hoe we die kunnen helen:
Hoe het patriarchaat onze psyche heeft gespleten, en hoe we de schade kunnen herstellen
Trauma creëert zulk lelijk gedrag, dat we er doorgaans alles voor doen om daarvoor weg te kijken. Dit creëert in onszelf wat Carl Jung een ‘schaduwzijde’ noemde: een deel van onze persoonlijkheid dat niet geïntegreerd is, en waar we dus geen bewustzijn over hebben en geen verantwoordelijkheid voor nemen. Het is echter van groot belang dit wel aan te kijken en het achterliggende trauma te helen. De schaduwzijde is allesbehalve onschuldig, maar puur kwaadaardig en destructief.
Onze schaduwzijde heeft volgens Jung alles te maken met gender (zie ook AGTRT-BDF20). De mens heeft een androgyne ziel (een ziel met mannelijke en vrouwelijke kanten), maar doordat we gesocialiseerd zijn in het patriarchaat, hebben we allemaal op een bepaalde manier geleerd om onze innerlijke vrouwelijke kant te verraden (zie AGTRT-BDA1, AGTRT-BDA5 en AGTRT-BDA11). En dit zelfverraad geeft kwaadaardigheid de kans om onze persoonlijkheid binnen te sluipen.
Lees meer over de basics van gender:
Wat is gender eigenlijk, en waarom is biologisch geslacht niet toereikend?
Het patriarchaat drijft uiteindelijk op machtsongelijkheid: het mannelijke domineert over het vrouwelijke. Dat hebben we allemaal geïnternaliseerd in de vorm van autoritair, (passief) agressief en manipulatief gedrag, dat zich op allerlei expliciete en impliciete manieren kan uiten.
Daarin nemen we overigens vaak niet eens een actieve rol aan. Sommige personen dragen inderdaad een grote agressie in hun schaduw, maar er zijn ook mensen die agressie van anderen faciliteren zonder zelf het initiatief te nemen tot agressie. Daarnaast zijn er mensen die altijd graag neutraal willen blijven en op die manier wegkijken voor agressie van anderen, en weer anderen willen de agressie van anderen graag oplossen door eindeloos geduldig met ze te zijn.
Dit zijn allerlei manieren waarop we onbedoeld en onbewust medeplichtig zijn aan agressie, ook al uiten we die agressie zelf niet actief. Ook dit is schaduwgedrag. Er zijn zo dus vele expliciete en subtiele manieren waarmee onrechtvaardige autoriteit in onze sociale relaties in stand wordt gehouden.
De kwaadaardigheid van het patriarchaat wordt bovendien steeds gespiegeld in relaties. We laten autoritair en agressief gedrag het ene moment over ons heen komen, terwijl we dat het andere moment op anderen botvieren. Zolang we niet in het bewustzijn hebben hoe we ons door autoritaire krachten in ons leven laten afbeulen, zullen we ons naar anderen onbewust als een beul gedragen.
Het ideale startpunt om af te rekenen met onze schaduwzijde, is daarom bewustzijn ontwikkelen van de wijze waarop we onszelf door autoriteit ondergeschikt laten maken in allerlei alledaagse situaties. Als dat bewustzijn er is, zullen we vanzelf ook geen autoritaire rol naar anderen meer aannemen. Dit bewustzijn wordt ontwikkeld door steeds beter te leren luisteren naar onze boosheid.
Boosheid vertelt ons wanneer we in een ondergeschikte en onrechtvaardige positie worden geduwd, en welke energie we moeten aanboren om ons daaruit te bevrijden. De patriarchale mens associeert boosheid echter zo met ongehoorzaamheid en andere “slechte kwaliteiten”, dat het contact met deze emotie al in de vroege jeugd verstoord is geraakt.
Om succesvol schaduwwerk te doen, moet er op twee niveaus gehandeld worden. Ten eerste het psychologische niveau: de persoon die schaduwwerk doet, moet zich bewust worden van de eigen boosheid. De boosheid vertelt ons door wie we ons in een ondergeschikte en minderwaardige positie laten duwen. Dat gebeurt vaak op manieren die we niet goed kunnen beredeneren, daarom is voelen zo essentieel.
Ten tweede het sociale niveau: de boosheid zal in relatie moeten worden gebracht door deze in taal te gieten en te uiten naar de personen op wie je boos bent. Veel mensen kunnen in de huidige samenleving niet goed tegen confrontaties met hun schaduwzijde, en zullen in een egodefensie-reactie schieten. Zij kunnen bijvoorbeeld overgaan tot victim blaming of gaslighting. Ze proberen dan jouw reactie op hun wangedrag (jouw boosheid) tot het probleem te maken, in plaats van hun wangedrag zelf. Dat kan leiden tot allerlei vormen van zondebokdynamiek tegen de persoon die schaduwwerk doet.
Schaduwwerk is daarom een disruptief proces dat onze naasten vaak (in elk geval in eerste instantie) van ons zal doen verwijderen. Deze afstand is echter nodig om de band op de langere termijn een kans op heling te geven en om een gezonder en gelijkwaardiger fundament te vinden. Mensen die verder zijn met hun eigen schaduwwerk zullen je boosheid beter kunnen ontvangen: zij zullen minder snel in egodefensie schieten, en de uiting van jouw boosheid herkennen als een daad van liefde waarmee ze zichzelf en jullie onderlinge band kunnen verbeteren.
Het contact met onze boosheid herstellen is makkelijker gezegd dan gedaan. Omdat de band met onze boosheid door onze patriarchale socialisatie al vanaf de vroege jeugd verstoord is geraakt, kan het vele jaren duren voordat die band is hersteld. Het herstel van deze band zal gepaard gaan met meer bewustzijn over de eigen onbedoelde en onbewuste neigingen tot repressie en agressie. Naarmate we onze boosheid beter gaan voelen, komen de eigen weggestopte donkere kanten ook steeds meer aan het licht. Dat is waarom Jung dit proces schaduwwerk noemt.
Veel mensen hebben professionele psychotherapeutische begeleiding bij dit proces nodig. Het patriarchaat heeft zich subtiel en onbewust zo diep in onze levens en onze psyche genesteld, dat het proces om onszelf hiervan te desocialiseren zeer heftig is. Om het contact met onze androgyne ziel te herstellen, zal diep in het eigen onbewuste gegraven moeten worden, en dat leidt geheid tot fundamentele turbulentie.
Jung definieert schaduwwerk als een diep mystiek proces, waarbij de relatie met het eigen zelfbesef zo overhoop wordt gehaald, dat dat niet anders kan dan via grote persoonlijke crises. In dit transformatieproces zal het oude leven volledig instorten. Om echt los te breken uit het patriarchaat, zullen allerlei offers gemaakt moeten worden in de vorm van oppervlakkig materieel bezit, en in de vorm van relaties die niet echt gelijkwaardig en wederkerig zijn.
Om deze ontwrichtende tijd zo goed mogelijk door te komen, is het van groot belang dat de persoon die het schaduwwerk doet, een onvoorwaardelijk vertrouwen ontwikkelt in de eigen emoties, en een rotsvast geloof in een goddelijk plan. Als de patriarchale neiging tot ratio en controle niet wordt losgelaten, is schaduwwerk gedoemd te mislukken.
Maar hoe zwaar het proces van schaduwwerk ook is: er voor weglopen, is uiteindelijk altijd de slechtste keus. Wie rondloopt met een grote schaduw waar geen bewustzijn over is, zal uiteindelijk veel destructie aanrichten. Of zoals Jung het zelf formuleerde:
“The psychological rule says that when an inner situation is not made conscious, it happens outside, as fate. That is to say, when the individual remains undivided and does not become conscious of his inner opposite, the world must perforce act out the conflict and be torn into opposing halves.”
Carl Jung, Aion, Christ: A Symbol of the Self, p. 70/71.
Jung stelt dus dat als we bepaalde aspecten van onszelf niet erkennen of begrijpen, deze onbewuste delen zich manifesteren in onze externe wereld als lot of noodlot. Met andere woorden: als we niet bewust worden van onze innerlijke conflicten of tegenstrijdigheden, zullen deze conflicten zich weerspiegelen in onze buitenwereld en tot verdeeldheid leiden.
Mensen die diep van binnen worstelen met onderdrukte gevoelens van boosheid, maar deze gevoelens niet erkennen of onderzoeken, zullen situaties aantrekken waarin zij steeds opnieuw in een ondergeschikte en minderwaardige positie worden geduwd. Dit leidt vervolgens tot nog meer onderdrukte boosheid en een nog groter innerlijk conflict.
Deze strijd zal pas stoppen als bewustzijn wordt ontwikkeld over de boosheid en deze in relatie wordt gebracht. Pas dan kan de persoon een meer gebalanceerd en harmonieus leven creëren. Schaduwwerk gaat dus over het creëren van zelfbewustzijn en het begrijpen van onze innerlijke wereld om een meer vreedzame en vervulde relatie met de externe wereld te bereiken.
Onze schaduwzijde is nooit onze mooiste kant, maar het is ook niet gek dat we die hebben ontwikkeld. Schaduwgedrag komt eigenlijk voort uit oude overlevingsrollen. Het was ooit nuttig voor onze overleving, toen we ons als kind moesten handhaven in een onveilige omgeving. Het is daarom belangrijk dat we ruimhartig zijn met onszelf vergeven. Maar als we van het patriarchaat af willen, zullen we er wel verantwoordelijkheid voor moeten nemen en ermee moeten afrekenen. Het is daarbij belangrijk dat we de schaduwzijde in onszelf en anderen niet onderschatten. Zachte heelmeesters maken over het algemeen stinkende wonden in schaduwwerk.
Juist in deze tijd is dit innerlijk werk belangrijker dan ooit. Het kwaad grijpt momenteel om zich heen op aarde als nooit tevoren, en maakt misbruik van onze schaduwzijde en ongeheeld trauma. De enige oplossing is door de schaduw in jezelf en in anderen te confronteren. Alleen dan bereiden we de weg naar een nieuwe empathische wereld, waar het nu echt eens van moet komen voordat het kwaad zich definitief vestigt (zie ook AGTRT-BDA19).
Geef een reactie