Jan Bergstra & Laurens Buijs
Amsterdam Gender Theory Research Team
In de Rooms-Katholieke Kerk (RKK) is gendertheorie een belangrijk thema waarop veelal afwijzend wordt gereageerd, maar er zijn ook andere stemmen. Een opvallend voorbeeld komt naar voren in een interview in The Pillar met Kardinaal Eijk. Kardinaal Eijk stelt dat er een veelheid aan gendertheorieën bestaat en dat hij het met name oneens is met die (in zijn ogen extreme) vormen van gendertheorie waarin de bepaling van gender aan een persoon zelf wordt overgelaten terwijl biologische aspecten daarbij geen rol van belang meer hoeven te spelen.
Wij spreken in onze papers over versies van gendertheorie in plaats van over verschillende gendertheorieën om te benadrukken dat er toch een aanzienlijk overlap is tussen de verschillende gendertheorieën, en het gemeenschappelijk deel van de verschillende gendertheorieën zien we dan als dé gendertheorie. Deze (core) gendertheorie kan men dan op verschillende manieren tot een meer complete versie uitbreiden. Hoe het ook zij, met kardinaal Eijk zijn wij het op het punt van deze variatie van theorieën geheel eens. Met zijn oppositie tegen de door hem benoemde extreme versie van gendertheorie stemmen wij eveneens in. Die extreme vorm benoemen wij in eerder werk (bijvoorbeeld AGTRT-BDF16) als co-essentialisme (ook wel contra-essentialisme, zie AGTRT-M1). Waar essentialisme gender uitsluitend aan biologische factoren koppelt, doet co-essentialisme het diametraal omgekeerde: gender helemaal niet koppelen aan biologische factoren. Zoals we beschreven in AGTRT-BDF16 verstaan we onder genderkritisch de attitudes die zowel essentialisme als co-essentialisme afwijzen.
Lees meer over co-essentialisme en het belang van een genderkritisch antwoord daarop:
Nederland heeft een genderkritische beweging nodig
Kardinaal Eijk citeert Paus Franciscus met “er is een verschil tussen sekse en gender”. Deze bewering onderschrijven wij zonder aarzeling ook, maar de geciteerde uitspraak laat nog veel ruimte over tot nadere en noodzakelijke aanscherping. Bijvoorbeeld maakt het veel uit of men de begrippen man en vrouw primair koppelt aan biologisch geslacht (zoals in transgenderwetgeving van zeg 40 jaar geleden) of aan een meer “vrije” interpretatie van gender (wat wijzelf zouden bepleiten). Wij lezen het interview met kardinaal Eijk zo dat ook hij een genderkritische attitude bepleit. Daarbinnen is er nog steeds een grote verscheidenheid aan opties. Bij het kiezen tussen die opties komt aan de orde welke argumenten men hanteert tegen het essentialisme en tegen het co-essentialisme. Vermoedelijk lopen daar onze visie en de visie van Kardinaal Eijk wel uiteen, en zou hij ons adviseren onze zoektocht naar een MotR (middle of the road) versie van gender theorie in een meer essentialistische richting bij te stellen.
De Duitse bisschoppen ondersteunen het (recente) Duitse wetsvoorstel dat bepaling van gender (man, vrouw of neutraal) van een persoon ziet als een actie (keuze, verantwoordelijkheid, beslissing, constatering) van deze persoon. Er is sprake van een niet nader omschreven beperking, namelijk dat deze keuzevrijheid niet misbruikt moet worden. Maar in beginsel is de keuze vrij en kan deze vrijwel onbeperkt worden herzien. Dit Duitse wetsvoorstel realiseert een extreme versie van gendertheorie die vertrekt vanuit co-essentialisme en die als “woke” kan worden gezien. Wij zijn het daarmee niet eens, en wij vermoeden dat kardinaal Eijk met dat wetvoorstel desgevraagd ook niet zou instemmen. Dit in opmerkelijk contrast met het Duitse episcopaat.
Het magisterium van de RKK (de officiële stem van het Vaticaan, of meer precies van de Heilige Stoel) heeft ook een opvatting over gendertheorie. Die opvatting noemen we hieronder gendertheorie GT-RKK-Mag (zie ook AGTRT-5). GT-RKK-Mag ziet geen rol voor de notie van gender naast (dat wil zeggen: afwijkend van) biologisch geslacht (biological sex, ofwel b-sex). B-sex wordt na de geboorte door een deskundige vastgesteld. Het resultaat is man of vrouw. Bij problemen met de vaststelling van de b-sex van een pasgeboren kind kan moderne biomedische wetenschap uitsluitsel geven, bijvoorbeeld via genetica. De zo aan een persoon toegekende b-sex is en blijft tevens de gender van die persoon gedurende zijn/haar leven. Hij/zij ziet de eigen gender als een geschenk van God dat wordt aanvaard en omarmd zoals het is gegeven. Er is geen rol voor seksuele transitie of voor transgendering. Er is geen rol voor neutraal gender (non-binair gender). Wij menen dat GT-RKK-Mag strijdig is met de moderne wetenschap omdat de medische relevantie van transseksualiteit als remedie voor genderdysforie niet wordt erkend, terwijl de wetenschap aan dat fenomeen niet twijfelt. De wetenschap is niet eenduidig over de aanpak van genderdysforie bij jongeren en bij jong-volwassenen, maar dat betekent niet dat genderdysforie en het oplossen daarvan via gendertransitie ten principale omstreden zou zijn. De wetenschap is evenmin eenduidig over de modaliteiten van overgang naar neutraal gender. Maar dat van zulke transities sprake kan (en soms moet) zijn, is geen punt van discussie meer.
De USCCB (United States Conference of Catholic Bisshops) hanteert een versie van gendertheorie die vrijwel overeenkomt met GT-RKK-Mag, maar daarvan afwijkt inzake de bepaling van het geboortegeslacht (zie ook AGTRT-5).
Onze conclusie is dat (i) gendertheorie in de kringen van de RKK zeer leeft, maar (ii) dat men binnen de RKK een éénduidige visie op gendertheorie nog niet heeft weten te ontwikkelen, en (iii) dat de problematiek waarvoor de RKK zich daarbij gesteld ziet belangrijke overeenkomsten vertoont met onze zoektocht naar een MotR (middle of the road) versie van gendertheorie zoals beschreven in AGTRT-8.
Er is dus meer diversiteit in het denken over gender binnen de RKK dan velen misschien zouden denken. En dan kunnen zaken snel in een stroomversnelling raken, zo blijkt ook uit een recent artikel in The Guardian over de omslag die het Vaticaan momenteel maakt op het thema transgender. Het bestaan van transgender personen wordt nu zonder omwegen erkend, en transgender personen zouden ook formele rollen mogen vervullen in RKK rituelen. Mits dat in een gemeenschap niet tot te grote commotie (“public scandal”) leidt, een overigens in de RKK context niet ongebruikelijke beperking voor een thema als dit.
Geef een reactie