Jan Bergstra & Laurens Buijs
Amsterdam Gender Theory Research Team
Het recente boek van Cees Zweistra heet Woke theater: Hoe we ontsnappen uit de greep van woke en anti-woke (2023). Een vlotte titel die meteen aangeeft waar de auteur naar toe wil: een duiding van woke en anti-woke die uitnodigt om een derde alternatief te zoeken dat meer perspectief biedt. Zweistra ziet woke en anti-woke beide als exponenten van vooruitgangsgeloof, en dan met name het geloof in de waarde en mogelijkheden van individuele vooruitgang.
Bij woke is er dan het extreme ideaal dat niemand achter mag blijven en dat iedereen op een groot pakket verworven rechten kan gaan staan, anti-woke staat op het tegengestelde ideaal dat iedereen voor zichzelf op moet komen en daar ook de mogelijkheden voor moet krijgen. Zweistra constateert dat veel meer mensen zich anti-woke noemen dan woke. Kennelijk heeft anti-woke woke nodig om aan identiteit te komen. Zwesitra is niet onder de indruk van het idee dat woke de vrijheden bedreigt. Hij ziet niet dat dat in de praktijk zo zou zijn, hij is ook niet onder de indruk van het idee dat anti-woke conservatief is.
Anti-woke is in de beschrijving van Zwierstra een heterogeen gezelschap waarin de proponenten van complottheorieën ruime aandacht krijgen. Dat ook aan de kant van woke van complotdenken sprake kan zijn komt niet echt aan de orde. Bij woke voelt de gegoede burgerij zich thuis, want dat levert gemakkelijk het zelfbeeld dat je qua opvattingen wel goed zit. Maar woke heeft in de ogen van Zwierstra eigenlijk ook geen focus en een enkel eenvoudig voorbeeld moet duidelijk maken waar woke over gaat. Het boek is kennelijk geschreven voor lezers die zich bij woke al een duidelijke voorstelling maken.
Als woke en anti-woke beide teveel nadruk leggen op het individu dan is er wel ruimte voor een derde richting van denken en doen. Dat idee propageert dit boek op een simpele maar wel overtuigende wijze. Drie aspecten komen bij een alternatief voor woke en anti-woke aan de orde:
- Aandacht voor de rol die mensen als erfgenaam van een collectief erfgoed hebben.
- Belangstelling voor kleine dingen en daden.
- Belangstelling voor een goede sfeer.
Hier zit wel iets in, bijvoorbeeld als wij ons eigen werk over formele gendertheorie (FGT) bekijken. Ons werk aan FGT is eerder anti-woke dan woke, maar het gaat ons toch om een derde optie: een MotR (of middle of the road) aanpak. In ons werk over FGT zijn wij op zoek naar behoud van de waarde van de opdeling van mensen in man en vrouw (het tegengaan van gendererosie, zie AGTRT-7).
Wij zouden ons als erfgenaam van die concepten kunnen zien die wij niet graag zien verdampen. En dan wordt ook meteen duidelijk dat soms aan zulke concepten (man en vrouw) onderhoud gepleegd moet worden, waarmee die concepten een iets andere betekenis krijgen (een idee dat het Vaticaan-manifest mist, zie AGTRT-BDF77).
Wij kunnen ons ook als erfgenaam zien van een wereld waarin bepaalde vormen van gendertransitie mogelijk zijn (een verworvenheid van de laatste 75 jaar), en ook dat zouden we dan willen behouden, en ook daar kan dan blijken dat men aan het concept van de gendertransitie onderhoud moet gaan doen.
Het ontwerp van aangepaste concepten heet dan conceptual engineering en dat in stappen te doen noemen we ICE (incremental conceptual engineering), een methodiek die we als kern van ons werk in gendertheorie zien (zie ook AGTRT-BDF56).
Aandacht voor kleine dingen en acties speelt voor ons ook een rol, want vanuit FGT willen we toch op elke gebeurtenis inzake gender kunnen reageren. Een event is in onze ogen niet gauw “te klein” of te onbeduidend om aandacht waard te zijn. En elk commentaar op een gebeurtenis vanuit het perspectief van FGT stelt FGT ook op de proef, zo blijkt steeds weer.
Sfeer tussen mensen is inderdaad vitaal, en we weten inmiddels dat zowel bij woke als bij anti-woke de sfeer vrij gemakkelijk om kan slaan. Cancelling komt aan beide kanten van het spectrum voor en is geen handelsmerk van woke.
We zien het boek van Zweistra als een verhelderende toevoeging aan de beschikbare bronnen over woke en anti-woke, waar lezers zeker wel iets aan kunnen hebben.