Jan Bergstra & Laurens Buijs
Amsterdam Gender Theory Research Team
Opzet van dit blog
- Inleiding
- Gendertheorie abstraheert van seks
- FGT als basis voor onderzoek naar seks
- Conclusie: een mogelijke vernieuwing van de theoretische seksuologie
- Opmerkingen over de terminologie
1. Inleiding
Bij de begrippen man en vrouw ligt de notie van seks natuurlijk altijd dichtbij, ongeacht seksuele oriëntatie. En toch speelt seksualiteit in de gendertheorie geen rol van betekenis, althans niet in de laatste 30 jaar.
In gendertheorie wordt van seksualiteit geabstraheerd: het denken over gender is niet meer afhankelijk van theoretische of andere aannames over seksualiteit. En daarin schuilt een grote kracht, want dat betekent dat gendertheorie gebruikt kan worden als solide basis van waaruit thema’s die raken aan een seksualiteit kunnen worden aangevlogen.
Ook onze eigen Formal Gender Theory (FGT, zie gender-theory.org/) is een voorbeeld van gendertheorie die abstraheert van seksualiteit. FGT doet dat in onze ogen completer en consistenter dan veel alternatieven in de gendertheorie. Gender studies is een rijk vakgebied vol interessante tendensen, maar dat toch snel gekenmerkt wordt door allerlei vormen van ideologisering. FGT is mede ontwikkeld om daar een antwoord op te geven.
Ons team wil de komende tijd gaan verkennen hoe formele gendertheorie een basis kan vormen voor wat wij noemen een “theoretische seksuologie”. Met FGT kan een grote complexiteit en diversiteit in de definities van man en vrouw geaccommodeerd worden, wat in allerlei aspecten van de studie naar seksualiteit van pas kan komen.
2. Gendertheorie abstraheert van seks
Van de auteurs die we in de gendertheorie tegenkomen hebben er voor zover wij weten slechts twee ook over seksuele oriëntatie geschreven: Robin Dembroff in What is sexual orientation? (2016) en Kathleen Stock in Sexual Orientation: What Is It? (2019).
Dembroff zet expliciet de stap om 3G gendertheorie met drie genders (ofwel “3G gendertheorie” met genders man, vrouw en neutraal) als uitgangsgpunt te nemen, en oriëntatie te zien als oriëntatie te zien als een gerichtheid op één van de drie genders van 3G.
Die theorie van Dembroff wordt dan toch vrij complex, maar is nog een wonder van eenvoud in vergelijking met de laatste opvattingen over seksuele oriëntatie. Of het verhaal van Dembroff overtuigend is is een andere kwestie, daar zijn wij zelf niet van overtuigd.
Bij andere gendertheorieën wordt seksualiteit vaak dus niet eens genoemd. Je zou kunnen zeggen dat gendertheorie van seksualiteit wordt “geabstraheerd”: van gender wordt een abstractie gemaakt die niet meer leunt op theoretische aannames over seksualiteit. Hoe gaat die abstractie eigenlijk in zijn werk?
Om te beginnen neemt gendertheorie de maatschappelijke stand der dingen en de dynamiek daarvan als uitgangspunt. Rond 1900 was er een “two gendered society” (2G society) en langzaamaan ontwikkelde de wereld zich (in verschillende jurisdicties in verschillend tempo) naar een “three gendered society” (3G society).
Tevens ontstond in de tweede helft van de twintigste eeuw het fenomeen van gendertransitie. Bij het beschrijven van deze ontwikkelingen komt men seksualiteit eigenlijk niet tegen. De focus ligt voornamelijk op het fenomeen genderdysforie, dat als trigger functioneerde voor het ontstaan van de mogelijkheid van gendertransitie.
En anno nu gaan de doelen van gendertheorie niet veel verder dan het goed begrijpen (en eventueel beïnvloeden) van de dynamiek van het concept gender en van het fenomeen gendertransitie.
Door een combinatie van enerzijds de variatie in concepten van gender die ontwikkeld zijn en anderzijds doorontwikkeling van de notie van gendertransitie ontstaat het concept transinclusiviteit. Op dit moment wordt met name dit begrip in de gendertheorie systematisch geanalyseerd.
Hier komt bij dat een uitgangspunt van gender ontstaat via de notie van lichamelijk gender (bodily gender). Lichamelijk gender wordt door verschillende partijen en in verschillende tijden verschillend geïnterpreteerd.
Klassiek is lichamelijk gender gelijk te stellen met morfologische gender, ofwel wat je van buiten kunt zien en in verreweg de meeste gevallen al direct bij de geboorte. Recent wordt lichamelijk gender vaak gelijkgesteld met een vorm van biologisch gender, bijvoorbeeld te kijken naar de samenstelling van chromosomen, of naar de relatieve omvang van gonaden en gameten, of sinds kort (zie ook AGTRT-BF52) met de resultaten van functionele MRI van de hersenen.
Deze verschillende omschrijvingen van biologisch gender en ook morfologisch gender hebben gemeen dat er geen verwijzing naar seksualiteit bij komt kijken, althans niet bij de bepaling van het gender van een persoon.
3. FGT als basis voor onderzoek naar seks
De formele gendertheorie (FGT) kan zelfstandig bestaan zonder voorafgaande theorie over seksualiteit. En dit heeft een belangrijke consequentie die Dembroff in 2016 al duidelijk zag en gebruikte: moderne gendertheorie kan als een uitgangspunt worden gebruikt voor theorievorming over seksualiteit (ofwel: de theoretische seksuologie). Dit idee willen wij verder uitwerken.
FGT hierbij als uitgangspunt nemen heeft voordelen boven andere opties. De literatuur over seksuele oriëntatie is bijvoorbeeld bijzonder complex en zou met gendertheorie als uitgangspunt er misschien eenvoudiger uit kunnen zien. Dembroff heeft dat al opgepakt, maar dat vinden we zoals gezegd nog niet overtuigend. De theorie over seksuele oriëntatie als uitgangspunt voor theoretische seksuologie te nemen, is in beginsel denkbaar. Maar dat project loopt vast op de complexiteit van moderne beschouwingen over seksuele oriëntatie.
FGT kan een hoge mate van diversiteit en complexiteit in het denken over het verschil tussen man en vrouw aan, en is bovendien ontworpen rondom het idee van de opkomende “3G society”, waardoor ook neutraal gender een plek heeft. Dit is voor de seksuologie op allerlei manieren relevant.
Zo worstelt de huidige samenleving met de definitie van een begrip als seksuele intimidatie (misschien gewoon een vorm van discriminatie op basis van gender, en niet meer dan dat). Ook seksueel ongewenst of seksueel grensoverschrijdend gedrag zijn notoir glibberige concepten, die met FGT als basis steviger vorm te geven zijn.
Ook zien we natuurlijk allerlei moeilijkheden bij het introduceren van neutraal gender in beleid dat tot dusverre gericht is op gelijke kansen van mannen en vrouwen. Het is te verwachten dat het thema neutraal gender, en hoe zich dat verhoudt tot bijvoorbeeld de maatschappelijke en juridische positie van man en vrouw, de komende jaren alleen maar tot meer moeilijkheden en discussies gaat leiden.
4. Conclusie: een mogelijke vernieuwing van de theoretische seksuologie
De abstractie van seksualiteit in gendertheorie biedt dus kansen: gendertheorie in algemene zin (en FGT in het bijzonder) kunnen dienen als neutraal uitgangspunt voor seksuologische theorievorming.
Dit creëert op termijn paradoxaal genoeg ook allerlei nieuwe manieren om seksualiteit juist in samenhang met gender te bestuderen: het zijn en blijven natuurlijk onderling verbonden fenomenen.
We zullen daarom in aanstaande blogs en publicaties de mogelijkheid verkennen om tot een “theoretische seksuologie” te komen die (mede) gebaseerd is op formele gendertheorie (FGT).
5. Opmerkingen over de terminologie
Over het concept “theoretische seksuologie”:
- De term theoretische seksuologie is niet algemeen gangbaar, maar we vonden een enigszins gedateerd gebruik van deze term bij de KU Leuven.
- De term “theoretical sexology” komt in de literatuur geregeld voor, maar is toch niet heel gebruikelijk, en “theoretical sexology” heeft als alternatief soms het meer gebruikelijke “philosophy of sex”, zie bijvoorbeeld hier.
- Wij vinden dat theoretische seksuologie een prima term is juist omdat alle onderdelen van de seksuologie ook een theoretische kant hebben, en omdat praktisch bruikbare theorie niet noodzakelijk filosofisch hoeft te zijn.
Geef een reactie